Choć próżno szukać w polskim prawie dokładnej definicji samowoli budowlanej, to sama samowola budowlana nie tylko istnieje, ale też podlega karze. Jednak pewne jej cechy pozwala wyodrębnić analiza art. 48 znowelizowanego w 2023 roku Prawa Budowlanego. Zgodnie z nim, samowolą budowlaną może być budynek lub obiekt, który jest w budowie bądź został już wybudowany bez wymaganej decyzji o pozwoleniu na budowę albo bez zgłoszenia.
Czym jest samowola budowlana?
Samowola budowlana to prowadzenie budowy czy wybudowanie budynku bez wymaganego pozwolenia na budowę bądź koniecznego zgłoszenia robót. To, czy dana budowla narusza jakiekolwiek prawo lub jest niegodna z wydanymi zezwoleniami, ocenia inspektor nadzoru budowlanego. Najczęściej prowadzone postępowania dotyczą jednak nie samej budowy domu, lecz rozbudowy domu o nadbudówkę lub dobudówkę, remontu domu, budowy garażu, basenu czy wiaty. Należy również pamiętać, że za samowolę może zostać uznane już samo rozpoczęcie prac przed uzyskaniem ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę. Na wydanie takiego pozwolenia starosta ma 65 dni od momentu złożenia kompletu dokumentów przez inwestora, a w przypadku wymogu zgłoszenia prac – inwestor ma obowiązek poczekać 30 dni na tzw. milczącą zgodę.
Jakie sankcje grożą za samowolę budowlaną?
Samowola stanowi poważne naruszenie przepisów, dlatego kary zazwyczaj są dotkliwe. Mało kto wie, że grozi za to kara pozbawienia wolności do lat 2, przy czym na karę więzienia, bardziej niż osoby fizyczne, narażone są firmy. Za samowolę budowlaną można też natomiast słono zapłacić, ponieważ maksymalna grzywna wynosi aż 1 080 000 zł. Postępowanie karne może zostać wszczęte, gdy od popełnienia samowoli budowlanej minęło mniej niż 5 lat, ale sankcje administracyjne mogą zostać nałożone na inwestora zawsze, gdyż złamanie tych przepisów nie ulega przedawnieniu. Ponadto w przypadku ujawnienia samowoli budowlanej należy liczyć się z koniecznością rozbiórki obiektu. Jeżeli nadzór budowlany nakaże rozbiórkę, to inwestor musi przeprowadzić ją na własny koszt, a w przypadku zwlekania z pracami, może to zostać zlecone firmie zastępczej na koszt inwestora, który dodatkowo zostanie ukarany również grzywną za niewykonanie nakazu rozbiórki.
Możliwość legalizacji samowoli budowlanej
Po stwierdzeniu przez organ nadzoru budowlanego, iż dany obiekt bądź jego część stanowi samowolę budowlaną możliwe są dwa kierunki postępowania – albo fizyczna rozbiórka obiektu, albo jego legalizacja na zasadach przewidzianych ustawą Prawo budowlane. Nakaz rozbiórki występuje zawsze, gdy obiekt został postawiony w miejscu niedozwolonym przez plan zagospodarowania przestrzennego oraz niezgodnie ze sztuką budowlaną. W innych przypadkach postępowania nie kończą się od razu bezwzględną rozbiórką. Po wstrzymaniu budowy nadzór informuje inwestora o możliwości wszczęcia procedury legalizacyjnej. Inwestor zobowiązany jest wówczas dostarczyć wszystkie wymagane dokumenty w określonym terminie. Cały proces nie jest jednak ani łatwy, ani tani. Opłata za legalizację wynosi bowiem między 2500 a 5000 zł w przypadku obiektów na zgłoszenie, a w przypadku budynku, który powinien być stawiany po uzyskaniu pozwolenia na budowę – stawka 500 zł mnożona jest przez 50 i przez współczynniki określone w ustawie.